Badania nad różnicami między czytaniem z ekranu a lekturą tekstu drukowanego sięgają początku lat osiemdziesiątych. W przeglądowej pracy, podsumowującej stań badań z całej dekady Dillon, McKnight i Richardson wyróżniają najczęściej badane różnice: prędkość, dokładność, zmęczenie, zrozumienie i preferencje. W konkluzjach stwierdzają, iż kluczowym czynnikiem jest cały zespół zmiennych związanych z ekranem (np. polaryzacja, rozmiar ekranu, częstotliwość odświeżania).1 Wydaje się, że wraz z rozwojem technologicznym wiele z problemów poruszanych w tamtych studiach straciło na aktualności.
Takie wnioski można wysnuć z pilotażowego badania Douglasa, Kellami, Long i Hodgetts, które nie wykazało większych różnic pomiędzy czytaniem z papieru a czytaniem z ekranu przez dzieci z upośledzeniem wzroku.2 Patty Wharton-Michael porównywała ilość błędów wykrytych przez studentów w krótkich tekstach gazetowych, prezentowanych na różnych mediach: choć gorzej szło czytającym z ekranu, badaczka przyznaje, że nośnik prawie nie miał znaczenia w przypadku badanych z doświadczeniem korektorskim.3 Różnice można więc ostrożnie przypisać stopniowi przyzwyczajenia do czytania z ekranu. Geske i Bellur badając ten problem, próbują określić nie tyle rozmiar różnic, ile ich neurofizjologiczną genezę.4 Badani, podłączeni do encefalografu, czytali proste, „gazetowe” teksty, prezentowane na poziomie gałek ocznych. Czytelnicy wkładali więcej wysiłku w lekturę tekstu z monitora, co – według Geskego i Bellur – świadczy o przeładowaniu poznawczym umysłu.
Aby sprawdzić, w jakim stopniu efekt ekranu może wpływać na lekturę tekstów literackich, przygotowałem eksperyment (a przy okazji dziękuję za pomoc prof. Jerzemu Bobrykowi z IP PAN i mgr Klaudii Wcisło z SWPS). Badanych, podzielonych na dwie grupy (druk i ekran), poproszono o przeczytanie, krótkiego opowiadania Tomasza Małyszka Jonasz i podkreślenie fragmentów, które uznali za ważne lub interesujące.5
Eksperyment nie potwierdził założeń teoretycznych – nie udało się wskazać istotnych statystycznie różnic pomiędzy sposobem lektury tekstu literackiego w druku i na ekranie komputera. Grupy nie różniły się zbytnio wynikami w teście na zapamiętywanie tekstu, ilością podkreśleń (które były miarą zainteresowania) czy sposobem interpretowania opowiadania. Co więcej, średni czas lektury był niemal identyczny w obydwu grupach (zob. rysunek). Mimo że znakomita większość badanych (79%) preferowała czytanie tekstów drukowanych, nie miało to żadnego wpływu na ich czytanie z ekranu.
Czas lektury tekstu z ekranu komputera i drukowanej kartki.
Wyniki wskazują, iż różnice między lekturą tekstu w druku i na ekranie komputera nie są tak oczywiste, jak można by wywnioskować z literatury przedmiotu, choć prezentowane badanie nie wyklucza ich istnienia. Być może są one mniej dostrzegalne za sprawą socjalizacji i głębszych przemian kulturowych. Wszak badani byli stosunkowo młodzi (średnia wieku to 21 lat), i zapewne mieli do czynienia z komputerami od wczesnej młodości. Można przypuszczać, że nabyta kompetencja pozwala im przetwarzać teksty niezależnie od interfejsu. Oczywiście nie dotyczy to osób starszych, choć i tu można zadać sobie pytanie, czy powszechna preferencja do czytania w druku rzeczywiście ma podstawy kognitywne. A może po prostu jesteśmy do druku przyzwyczajeni?
Nasuwa się także alternatywne wytłumaczenie: być może przemiany, o których piszą teoretycy, są tak głębokie, że nie tylko płynnie zmieniamy interfejsy, ale także stosujemy nowe strategie do starszych (drukowanych) materiałów. Oznaczałoby to, iż przetwarzamy materiały drukowane w inny sposób, niż, dajmy na to, 30 lat temu, ponieważ dzięki cyfrowym interfejsom wytworzyliśmy nowe strategie lektury.
- Dillon, A., C. McKnight and J. Richardson (1988) “Reading From Paper versus Reading From Screen” The Computer Journal, vol. 31, No. 5, 1988, ss. 461-463 [↩]
- Douglas, G. and E. Kellami, R. Long, I. Hodgetts (2001) „A comparison between reading from paper and computer screen by children with a visual impairment.” British Journal of Visual Impairment, 19:1. [↩]
- Wharton-Michael, Patty (2008) „Print vs. Computer Screen: Effects of Medium on Proofreading Accuracy“ Journalism & Mass Communication Educator, Spring, ss. 34-36 [↩]
- Geske, J. and S. Bellur (2008) „Differences in brain information processing between print and computer screens Bottom-up and top-down attention factors.” International Journal of Advertising, 27(3). [↩]
- szczegółowy opis metodologii i wyników w: Maryl, Maciej (2011) „Differences in literary reading from print versus computer screen. An empirical study” De stralende lezer. Wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van het lezen, red. Frank Hakemulder, Delft: Eburon. [↩]