Czy internet ma wpływ na czytanie? Czy istotnie nowe technologie wnoszą nową jakość do lektury tekstu? Wszak czytaliśmy „zawsze”, wszak „zawsze” „otwieraliśmy” teksty, produkowaliśmy znaczenia. Doświadczenie sieci nie jest przecież przełomem na miarę wynalezienia pisma alfabetycznego, które całkowicie rekonfiguruje proces komunikacji. Główną zmianą, jaką przynoszą media cyfrowe, jest udostępnienie narzędzi, które wykorzystujemy do operacji lekturowych – ułatwienie pewnych procesów, które możliwe były już wcześniej. Łatwość, dostępność i skuteczność tych narzędzi sprawia, że chętniej się nimi posługujemy i w konsekwencji kładziemy nacisk na te czynności lekturowe, które narzędzia uwypuklają.
Podobne tezy o fundamentalnej przemianie ludzkiej percepcji znajdziemy w pismach takich teoretyków jak Manovich, Hayles czy Heim. Ogólnie rzecz biorąc, badacze zauważają, iż cyfryzacja zapisu wpływa na strategie posługiwania się tekstami, choć nie wgłębiają się zbytnio w opis potencjalnych różnic, poza takimi ogólnikami jak „nowe cielesne doświadczenie”1, bardziej powierzchowna lektura2 czy też zastąpienie spojrzenia gapieniem się w ekran3.
Doświadczenie środowiska sieciowego – google’owanie, przeglądanie, przeszukiwanie, wyszukiwanie, linkowanie, pozycjonowanie, scrollowanie, kopiowanie i wklejanie – wpływa na sposób, w jaki obchodzimy się z tekstami. Tekst zostaje dostosowany do potrzeb odbiorcy, zarówno metaforycznie (jako możliwość potencjalnie nieograniczonej aktualizacji znaczeń), jak i dosłownie (jako przedmiot manipulacji na ekranie komputera). Tekst zostaje spersonalizowany.
Personalizacja to termin odpowiadający różnym zjawiskom opisywanym we współczesnych badaniach kulturowych („kultura bliska ciału”), medioznawstwie („sieć 2.0.”) czy marketingu („prosument”). Polega ona na podporządkowaniu przekazu potrzebom odbiorcy, uwzględnieniu jego predyspozycji, dopuszczeniu do modelowania tekstu i wykorzystania go do indywidualnych celów. Tekst spersonalizowany nie jest autoteliczny – ma służyć jednostkowym interesom odbiorcy.
Personalizację omawiam w kolejnych wpisach na kilku przykładach: infrastruktury sieciowej (obecność tekstu w sieci); artefaktu (interaktywne dzieło otwarte); interfejsu (czytanie poziome; dostępność narzędzi do realizacji jednostkowego zainteresowania; czytanie z ekranu), społeczności (realizacja własnych zainteresowań w grupie).
Do zrozumienia tych zjawisk przydatna będzie koncepcja zainteresowania praktycznego odbiorców. Alfred Schütz, socjolog fenomenologiczny, podkreślał, iż w każdym momencie życia znajdujemy się w biograficznie zdeterminowanej sytuacji (doświadczenie, plany, środowisko społeczne…), która wpływa na nasze działania. Jednostki, powiada Schütz, kierują się w swych działaniach zainteresowaniem praktycznym, wyznaczanym przez „sfery istotności”. Zainteresowanie jest elementem który porządkuje rzeczywistość wokół nas – „rozczłonkowuje nieproblematyczny dotąd obszar tego, co już jakoś znane, na wielkość stref wedle stopnia ich istotności dla naszego zainteresowania”4.
Czytelnik w internecie dostaje do ręki narzędzia, które ułatwiają mu realizację własnych zainteresowań praktycznych w kontakcie z tekstami. Środowisko internetowe potęguje nasze zainteresowanie, zachęca do „otwierania” tekstów, łączenia ich z innymi, wykorzystywania do własnych potrzeb i zaspokajania ciekawości.
Tak też jest pomyślany niniejszy blog: ma rozpraszać uwagę, pobudzać ciekawość, otwierać się na inne teksty, skłaniać do poszukiwań, otwierać się przed czytelnikiem, który ma go spersonalizować w najwyższym możliwym stopniu.
- Hayles, N. Katherine (2002) Writing Machines. Cambridge: The MIT Press, s.131 [↩]
- Heim, Michael (1993) The Metaphysics of Virtual Reality, New York: Oxford University Press, s. 10. [↩]
- ibid., s.6. [↩]
- Schütz, Alfred (1985) „Światły obywatel. Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy”, przeł. D. Lachowska. Literatura na Świecie, nr 2, s. 273 [↩]