Przyjrzyjmy się, w jaki sposób interpretują tekst czytelnicy na forum House of Leaves, poświęconym powieści amerykańskiego pisarza Marka Z. Danielewskiego. House of Leaves to wymarzony przykład powieści postmodernistycznej. Autor wykorzystał znane motywy „odnalezionego rękopisu” i kompozycję szkatułkową, by w najwyższym stopniu rozchwiać strukturę utworu.1 Dodatkowo, rozwiązania zastosowane w warstwie typograficznej (np. różnorodne czcionki, typografia naśladująca opisywane zdarzenie, kilka wyrazów wyróżnionych osobnym kolorem, etc.), różne ilustracje i dodatki (np. wiersze, cytaty, kolaże czy indeks na końcu powieści), a także zaszyfrowane fragmenty tekstu, zmuszają czytelnika do nietypowego podejścia do dzieła, przypominającego czynności wykonywane przez czytelników elektronicznych utworów hipertekstowych (np. przeskakiwanie między stronami).
Mark Z. Danielewski, House of Leaves. New York 2000. Fot. własna
Warstwa symboliczna utworu jest przeładowana, co prowadzi do swoistej inflacji signifiantów: wszystko w powieści znaczy, ale znaczenia są chwiejne i w zasadzie trudno odnaleźć stabilny punkt interpretacyjny czy choćby trop „właściwego odczytania”. Autor swobodnie posługuje się symbolami i intertekstualnymi odwołaniami do różnych tekstów kultury, tworząc często połączenia zaskakujące i niejednoznaczne. Niektóre partie utworu są nawet zaszyfrowane, zmuszając czytelnika do mozolnego dekodowania ukrytych treści. Czytelnik House of Leaves, podobnie jak bohaterowie powieści, poszukuje sensu obserwowanych zdarzeń, który bezustannie się mu wymyka.
Co interesujące, próżno na forum House of Leaves szukać wątku poświęconego znaczeniu utworu. Dominuje raczej przeświadczenie, iż znaczenie ukryte jest w drobnych znakach, które trzeba kolejno odczytać, żeby dotrzeć do istoty tekstu. Koło hermeneutyczne ulega zaburzeniu – szczegół może być kluczem do całości, ale całość książki rzadziej tłumaczy szczegół. Wśród użytkowników dominuje przeświadczenie, iż tekst skrywa sekret, który jakoś należy odkryć. Interpretacja polega tu zatem na dekodowaniu ukrytych znaczeń, omijaniu pułapek zastawianych przez autora
Hipotezy interpretacyjne użytkowników charakteryzuje asocjacyjność. Dobrym przykładem jest głos w dyskusji o znaczeniu kolorów w utworze (wyraz „house” w całym tekście jest niebieski, wyraz „minotaur” – czerwony). „Cała ta rozmowa o kolorach przywodzi mi na myśl Picassa”, pisze Jessie, po czym opisuje historię „niebieskiego okresu Picassa”, łącząc kolor z depresją. W konsekwencji użytkownicy poszukują wszelkich możliwych związków między czerwonym, a niebieskim, co – jak wiemy – może wywołać lawinę skojarzeń. W podobny sposób użytkownicy dekodują często pojawiające się w tekście, tajemnicze imię Delial: „Delial brzmi jak odmowa [denial]” (Cloudsurfer); „Delial to także marka kremu do opalania” (Aloysius)“, „Delial. Allied. All Die. Nie wiem, co to mogłoby znaczyć” (doomsoldier).2
Użytkownicy skrzętnie poszukują wątków intertekstualnych, w które obfituje dzieło. Jeżeli jakiś fragment odnosi się do postaci z rzeczywistości pozapowieściowej (niekoniecznie realnej), pojawia się odnośnik do odpowiedniego artykułu w internecie, obrazka, zdjęcia czy mapy. Większość źródeł, także tekstowych, pochodzi ze stron WWW. Wydaje się, iż wyszukiwarka zastępuje tu kompetencję kulturową czytelników, stając się elementem wiedzy zbiorowej, przekazywanej kolejnym użytkownikom forum.
Interpretacja na forum wygląda na ucieleśnienie idei bricolage’u w wydaniu kolektywnym. Bricolage, metoda proponowana przez Lévi-Straussa w Myśli nieoswojonej3 polega na korzystaniu w praktyce interpretacyjnej – czy jest to interpretacja kultury czy jej wytworów – z różnych narzędzi, odpowiednio dobranych do sytuacji. W wypadku interpretacji internetowych wszyscy użytkownicy przynoszą własne narzędzia, zainteresowania, skojarzenia i wykorzystują je w zmaganiach z tekstem.
- Danielewski, Mark Z. (2000) House of leaves. New York: Pantheon Books, Random House. [↩]
- Cytaty w moim przekładzie pochodzą z badań, które prowadziłem na tym forum w 2008 roku. Część wpisów mogła zostać usunięta od tamtej pory [↩]
- Lévi-Strauss, Claude (2001) Myśl nieoswojona, przeł. A. Zajączkowski, Warszawa: Wydawnictwo KR. [↩]